تعدادی از ساکنان کابل می‌گویند که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، فرهنگ کتاب‌خوانی در میان مردم کاهش یافته است. آنان می‌افزایند که به‌دلیل شرایط بد اقتصادی، بیکاری و تنگدستی، بسیاری از مردم توانایی خرید کتاب را ندارند. به گفته‌ آنان، بیشتر خانواده‌ها به‌سختی می‌توانند نیازهای ابتدایی زندگی خود را فراهم کنند و در چنین وضعیت دشواری، مطالعه و کتاب‌خوانی دیگر در اولویت نیست.

این ساکنان در گفت‌وگو؛ پیامدهای چنین وضعیتی را نگران‌کننده می‌دانند و هشدار می‌دهند که بی‌توجهی به فرهنگ مطالعه می‌تواند آینده‌ نسل جوان را با چالش روبه‌رو سازد. آنان تأکید می‌کنند که برای زنده نگه‌داشتن فرهنگ کتاب‌خوانی در افغانستان، باید نهادهای فرهنگی و آموزشی برنامه‌های مؤثری را برای ترویج مطالعه طراحی و اجرا نمایند. به باور آنان زنده نگه‌داشتن فرهنگ کتاب‌خوانی، نه‌تنها به رشد فکری نسل جوان کمک می‌کند، بلکه در تقویت همبستگی اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی کشور نیز نقش مهم دارد.

بازار پل‌سرخ کابل که زمانی میزبان تعدادی زیادی از جوانان بود، امروز حال و هوای سابق خود را ندارد. در گذشته، دختران و پسران در کافه‌های این منطقه در فضایی آرام به مطالعه کتاب می‌پرداختند و رمان‌های نویسندگانی مانند الیف شافاک، خالد حسینی، رهنورد زریاب و «دختر کابل» را می‌خواندند. اما اکنون بیشتر این کافه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها یا تعطیل شده‌اند یا رونق گذشته خود را از دست داده‌اند.

احمد سهیل، یکی از شهروندان کابل، می‌گوید که پس از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، علاقه‌اش به کتاب‌خوانی را از دست داده است. او اضافه می‌کند که در این وضعیت تنها نیست و بسیاری از جوانان به جای مطالعه، به‌دنبال کار و درآمد برای تأمین معاش خود هستند.

این ساکن کابل می‌افزاید: "از ابتدا هم فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور قوی نبود، حالا که نظام تغییر کرده، مردم دیگر انگیزه‌ای برای مطالعه ندارند. قبلاً می‌توانستم یک کتاب را در دو روز بخوانم، اما اکنون حتی یک ماه هم طول می‌کشد. همه دنبال کار و تجارت هستند… کتاب و کتاب‌خوانی فلج شده است."

امید، یکی دیگر از ساکنان کابل، می‌گوید که جوانان در افغانستان انگیزه‌ای برای کتاب‌خوانی و حتی برای زندگی در شرایط کنونی ندارند. او می‌افزاید: "هر چیزی در دنیا نیاز به انگیزه دارد، اما در افغانستان چنین انگیزه‌ای وجود ندارد. در بسیاری از کشورها، نظام آموزشی مدرسه و دانشگاه به گونه‌ای است که دانش‌آموزان را تشویق می‌کند تا برای پر کردن خلاءهای دانشی خود به مطالعه بیشتر روی آورند و به جزئیات عمیق‌تر بروند. همین روند انسان را به سوی مطالعه بیشتر می‌کشاند. اما در افغانستان ما عادت کرده‌ایم که حتی تکالیف مدرسه و دانشگاه خود را درست انجام ندهیم. سیستم درسی نیز آن‌قدر خشک و بی‌جاذبه است که علاقه‌ای برای مطالعه در انسان ایجاد نمی‌کند. مطالعه زمانی آغاز می‌شود که حس کنجکاوی در وجود انسان بیدار شود، اما این حس در جامعه ما کمتر پرورش یافته است."

سلطان، یکی دیگر از ساکنان کابل، دلیل مطالعه‌نکردن جوانان را فقر و نبود کتاب‌های خوب می‌داند. او در این مورد توضیح می‌دهد: "جامعه‌ای که اهل مطالعه باشد، به‌سادگی فریب نمی‌خورد و همواره در اندیشه پیشرفت خود است. در بسیاری از کشورها، مانند ژاپن، براساس پژوهش‌ها هر فرد در سال حدود ۸۰ جلد کتاب می‌خواند، اما در افغانستان اگر کسی در طول یک سال دو جلد کتاب بخواند، او را فردی کتاب‌خوان می‌دانند. فرهنگ مطالعه در افغانستان رشد چشم‌گیری نداشته و یکی از دلایل اصلی آن فقر و نبود کتاب‌های باکیفیت است. افزون بر این، بسیاری از مردم کتاب‌هایی را می‌خوانند که نه‌تنها آگاهی‌شان را افزایش نمی‌دهد، بلکه گاه سبب گمراهی آنان می‌شود."

به باور الیاس رهیاب، ساکن کابل، در سال‌های اخیر اشتیاق و وابستگی به تکنولوژی، رسانه‌های اجتماعی، بازی‌های آنلاین و محتوای تصویری، جای کتاب را گرفته است. او اضافه می‌کند: "تا جایی که می‌دانم، نبود انگیزه، ناآگاهی از نقش و اهمیت مطالعه، غیرکاربردی بودن فرهنگ کتاب‌خوانی در نظام آموزشی و اجتماعی، نداشتن پیوند روشن میان محتوای کتاب‌ها و نیازهای روزمره زندگی، گسترش استفاده از اینترنت و ظهور ابزارهای نوینی چون هوش مصنوعی، از عوامل اصلی کاهش فرهنگ مطالعه در جامعه افغانستان به‌شمار می‌رود."

نوید، یکی دیگر از ساکنان کابل، می‌گوید که مطالعه تاکنون در افغانستان به‌عنوان یک فرهنگ جا نیفتاده است. به باور او، برای نهادینه‌سازی این فرهنگ باید از خود و خانواده آغاز کرد تا به‌تدریج به جامعه منتقل شود.

وی می‌افزاید: "متاسفانه جوانان ما به‌جای ترویج فرهنگ مطالعه، بیشتر سرگرم فیس‌بوک و شبکه‌های اجتماعی هستند. بسیاری از آنان به‌دلیل نداشتن آگاهی و مطالعه، دچار گمراهی شده‌اند و همین امر یکی از عوامل عقب‌ماندگی کشور ما است. ما از فرهنگ مطالعه بسیار دور شده‌ایم."

تعدادی از ساکنان کابل تأکید دارند که نهادهای فرهنگی و جوانان کشور باید برای زنده نگه‌داشتن فرهنگ مطالعه تلاش کنند.

معراج، یکی از ساکنان کابل، می‌گوید که مطالعه باعث رشد فکری و پیشرفت جامعه می‌شود و نباید فراموش گردد. او می‌افزاید: "نهادینه شدن فرهنگ مطالعه در کشور می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های فردی و اجتماعی داشته باشد. مطالعه آگاهی را افزایش می‌دهد، تفکر انتقادی را شکل می‌دهد و شهروندان دانا و مسئول می‌سازد. جامعه‌ای که اهل مطالعه باشد، خلاقیت و نوآوری بیشتری دارد."

غنی‌خان باور دارد که زنده نگه‌داشتن فرهنگ مطالعه تنها از توان یک فرد بیرون است و نیاز به توجه و اقدام از سوی طالبان دارد. او می‌افزاید: "برای ترویج فرهنگ مطالعه، طالبان باید سمینارها و برنامه‌های آگاهی‌دهی برگزار کنند تا سطح آگاهی مردم ما بالا برود."

موحد اما، دلیل نداشتن انگیزه در میان جوانان برای مطالعه را فقر و تمایل به مهاجرت برای یافتن نان می‌داند. او می‌گوید: "جوانان در شرایط کنونی کشور بیشتر به فکر مهاجرت و پیدا کردن لقمه نانی برای خانواده‌های‌شان هستند. تا زمانی که وضعیت معیشتی مردم بهبود نیابد و امیدی در دل نسل جوان زنده نشود، نمی‌توان انتظار داشت که علاقه به مطالعه افزایش یابد و جامعه همچنان نسبت به کتاب‌خوانی بی‌تفاوت خواهد ماند."

در همین حال، تعدادی از آگاهان فرهنگی نیز بر اهمیت ترویج فرهنگ مطالعه در افغانستان تأکید می‌کنند و معتقدند که احیای این فرهنگ نیازمند تلاش مشترک نهادهای فرهنگی، نظام آموزشی و خانواده‌هاست. آنان می‌گویند که بدون برنامه‌ریزی هدفمند، ایجاد انگیزه و دسترسی آسان به منابع مطالعاتی، فرهنگ کتاب‌خوانی در میان نسل جوان همچنان ضعیف باقی خواهد ماند و جامعه از مزایای فکری، انتقادی و خلاقانه آن محروم می‌ماند.

کتاب‌خان فیضی، آگاه فرهنگی، می‌گوید که در گذشته مطالعه در میان مردم افغانستان جایگاه ویژه‌ای داشت، اما در شرایط کنونی این وضعیت تغییر کرده است. او می‌افزاید: "اکثریت خانواده‌ها وقت خود را صرف تماشای سریال‌ها می‌کنند و همین باعث می‌شود که زمان‌شان هدر برود. علاوه بر این، بسیاری از مردم با مشکلات اقتصادی مواجه هستند و فرصت یا انگیزه‌ای برای مطالعه ندارند."

در حالی که نگرانی‌ها نسبت به وضعیت روبه‌زوال فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور افزایش یافته، طالبان در ادامه اعمال محدودیت‌های گسترده علیه ناشران و کتاب‌فروشان، هزاران جلد کتاب را بدون پرداخت جبران خسارت جمع‌آوری کرده‌اند و این روند همچنان ادامه دارد.

پیش از این، نسخه‌ای از فهرست کتاب‌هایی که وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان ممنوع اعلام کرده بود، منتشر شده است. این فهرست نشان می‌دهد که بیش از ۴۰۰ عنوان کتاب توسط طالبان جمع‌آوری شده و فروش آن‌ها ممنوع اعلام شده است.

منبع: روزنامه هشت صبح

لینک:

https://8am.media/fa/shadow-of-poverty-and-taliban-pressure-book-reading-culture-in-danger-of-decline/